Shivneri Fort Information In Marathi नमस्कार मित्रांनो आजच्या लेखात आपण शिवनेरी किल्याबद्दल माहिती पाहणार आहोत. तर सुरवात करूयात आजच्या ह्या लेखाला.
शिवनेरी किल्याची संपूर्ण माहिती Shivneri Fort Information In Marathi
शिवनेरी किल्ला हे एक महान ठिकाण आहे जिथे मराठा साम्राज्याचे महान राजे छत्रपती शिवाजी महाराज यांचा जन्म झाला. हा किल्ला महत्वाच्या ऐतिहासिक किल्ल्यांपैकी एक आहे. शिवनेरी किल्ला हा भारतातील पुणे जिल्ह्यातील जुन्नरजवळील १७ व्या शतकातील नागरी किल्ला आहे.
जुन्नर म्हणजे जरणा नगर हे प्राचीन भारतातील सर्वात प्राचीन शहरांपैकी एक आहे, जिथे शक वंशाचे राज्य होते. जुन्नरच्या सभोवतालच्या पर्वतांमध्ये १०० हून अधिक लेणी आहेत, त्यापैकी फक्त एक शिवनेरी किल्ला आहे.
या टेकडीवर जी टेकडी बांधली गेली आहे ती एका मोठ्या खाडीने संरक्षित आहे आणि यामुळेच किल्ला बांधण्यासाठी हे सर्वात योग्य ठिकाण होते. येथे ६४ गुहा आणि आठ शिलालेख सापडले आहेत.१५९९ मध्ये शहाजी महाराजांचे आजोबा मालोजी भोसले आणि नंतर छत्रपती शिवाजी महाराजांचे वडील शहाजी राजे यांना किल्ला देण्यात आला.
छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान:
शहाजी राजे विजापूरचा सुलतान आदिल शाह याचे सेनापती होते. सततच्या युद्धामुळे शहाजी राजे त्या वेळी गरोदर असलेल्या त्यांच्या पत्नी जिजाबाईच्या सुरक्षेची काळजी करत होते. त्यामुळे त्यांच्यासाठी शिवनेरी किल्ला हे सर्वोत्तम ठिकाण असेल असे त्यांना वाटले.
संरक्षित आणि भक्कमपणे बांधलेला किल्ला असलेले हे योग्य ठिकाण होते, किल्ल्यात प्रवेश करण्यापूर्वी सात दरवाजे पार करावे लागतात. शत्रूपासून गडाचे संरक्षण करण्यासाठी किल्ल्याची तटबंदी खूप उंच होती. छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी किल्ल्यावर झाला आणि त्यांचे बालपण येथेच गेले.
या किल्ल्यामध्ये त्यांनी महान राजा आणि साम्राज्याचे गुण निर्माण करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या रणनीती शिकून घेतल्या. आई जिजाबाईंच्या शिकवणीने ते प्रभावित झाले. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या सान्निध्याने शिवनेरी हे पवित्र स्थान बनले आहे. पण छत्रपती शिवाजी महाराजांना हा किल्ला सोडावा लागला आणि ते १६३७ मध्ये शिवनेरी हा किल्ला मुघलांच्या हाती गेला.
बदामी तलावाच्या दक्षिणेला तुम्ही तरुण शिवाजी महाराज आणि त्यांची आई जिजाबाई यांचा पुतळा पाहू शकता. किल्ल्याच्या मध्यभागी पाण्याचे टाके आहे, आणि किल्ल्यावर दोन पाण्याचे कारंजे आहेत, त्याला गंगा जमुना म्हणतात आणि धबधब्यांचे पाणी पिण्यायोग्य आहे.
शिवनेरी किल्ल्यावर कसे जायचे?
पुणे हे एक प्रमुख ठिकाण आहे, जिथून शिवनेरी किल्ल्यावर जाता येते.
रस्त्याने: पुणे शहर आणि शिवनेरी दरम्यानचे अंतर सुमारे ९५ किमी आहे. पुणे आणि मुंबई, हैदराबाद, कोल्हापूर आणि गोवा यांसारख्या भारतातील विविध प्रमुख शहरांमध्ये एसटी आणि खाजगी सेवा नियमितपणे चालतात. जुन्नरच्या वाटेने जाता येते. पुण्याहून किल्ल्यापर्यंत कोणतीही टॅक्सी किंवा इतर भाड्याची वाहने नेली जाऊ शकतात.
रेल्वे मार्गाने: पुणे रेल्वे स्टेशन हे शिवनेरी जवळचे सर्वात जवळचे स्टेशन आहे. पुणे हे शहर मुंबई, हैदराबाद, बंगळुरू, चेन्नई, दिल्ली आणि इतर अनेक शहरांमधील गाड्यांशी चांगले जोडलेले आहे. गडावर जाण्यासाठी तुम्ही स्टेशनवरून बस किंवा टॅक्सी पकडू शकता.
विमानाने: शिवनेरी किल्ल्यावर जाण्यासाठी पुणे-लोहेगाव विमानतळ हे सर्वात जवळचे विमानतळ आहे.
शिवनेरीतील अद्भुत आकर्षणे:
शिवनेरीमध्ये अनेक मौल्यवान ठिकाणे पहायला मिळतात, शिवनेरीमध्ये महादरवाजा, पीर दरवाजा, महाद्वार, हत्ती दरवाजा, परगंका दरवाजा, कुलबख्त दरवाजा आणि शिपी दरवाजा अशी एकूण ७ प्रवेशद्वार आहेत.
| जन्मस्थान | छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जन्मस्थानाचा नुकताच जीर्णोद्धार करण्यात आला आहे. |
| पुतळे | किल्ल्याच्या दक्षिण टोकावर जिजाबाई आणि लहान शिवाजी महाराज यांची शिल्पे आहेत. |
| शिवमंदिर | किल्ल्यातील श्री शिवाई देवीच्या मंदिराला छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या नावावरून शिवाई देवीचे नाव देण्यात आले. |
| बदामी तलाव (तलाव) | किल्ल्याच्या उत्तरेला बदामी तलाव नावाचा तलाव आहे. |
| प्राचीन लेणी | किल्ल्यावर काही भूमिगत बौद्ध लेणी देखील आहेत. |
| पाण्याचे साठे | किल्ल्यात अनेक दगडी पाण्याच्या टाक्या आहेत. त्यातील गंगा आणि यमुना ही पाण्याची मोठी टाकी आहेत. |
| मुघल मशीद | मुघल काळातील एक मशीद देखील किल्ल्यावर आहे. |
शिवनेरी किल्ला, ज्याला शिवनेरी म्हणून ओळखले जाते, ते मराठा वंशाचे क्रांतिकारी योद्धा राजा छत्रपती शिवाजी महाराज यांचे जन्मस्थान म्हणून ओळखले जाते ज्याला मराठा समाजात विशेष महत्त्व आहे. हे १७ व्या शतकातील आहे आणि महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील जुन्नर शहरात आहे.
मराठा घराण्याने बांधलेल्या आणि ताब्यात घेतलेल्या इतर सर्व डोंगरी किल्ल्यांप्रमाणे, विशेषत: छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या नेतृत्वाखाली, हा किल्ला निवासी जागा तसेच लष्करी टेहळणी बुरूज म्हणून प्रसिद्ध झाला कारण ते ज्या पद्धतीने बांधले गेले होते ते लष्करी सतर्कतेसाठी जास्तीत जास्त सामरिक महत्त्व प्राप्त करून देत होते.
लागोपाठचे हल्ले आणि त्यानंतरच्या लढायांमुळे किल्ल्याचे भाग्य अशा प्रकारे कोरले गेले की तो त्यांच्या आजोबांनी शिवाजी महाराज यांना वारसा म्हणून दिला. शिवाई देवीच्या नावावरून शिवाई देवीच्या श्रद्धेने शिवाजी महाराजांनी मंदिर बांधले होते आणि किल्ला वैभवाच्या शिखरावर होता. त्या काळाचे साक्षीदार म्हणून हे मंदिर आजही ताठ उभे आहे.
डोंगरावरील कड्यांवर बांधलेल्या किल्ल्याच्या भिंती प्रत्येक बाजूला एक मैल पसरलेल्या आहेत आणि किल्ल्याला जाण्यासाठी अनेक प्रवेशद्वारांपैकी २ प्रवेशद्वार, मुख्य दरवाजा आणि एक साखळी दरवाजा आहे जिथे एखाद्याला स्वतःला साखळदंडांवर आधार द्यावा लागतो आणि पुढे जावे लागते.
किल्ल्यामध्ये भव्य आणि भव्य राजवाडे, पाण्याच्या टाक्या आणि जलाशयांसह एक जटिल निवासी व्यवस्था आहे जी मंदिरे आणि रहिवाशांच्या सोयीसाठी बांधलेल्या इतर स्मारकांसह अजूनही सक्रिय आहेत. इतर प्रवेशद्वार किल्ल्याच्या परिमितीच्या बाजूने सामरिकदृष्ट्या स्थित आहेत.
शिवाजी महाराजांनी या किल्ल्याचे रक्षण केले आणि ते आपल्या कारवायांचे केंद्र आणि मराठा राज्याची राजधानी म्हणून अनेक आक्रमणांविरुद्ध यशस्वीरित्या सुरक्षित केले. भारत सरकारद्वारे संरक्षित स्मारक असलेल्या किल्ल्यामध्ये अनेक पाण्याचे झरे आहेत आणि मध्यभागी उघडे तलाव आहेत. तलावाला बदामी तलाव असे म्हणतात आणि त्याच्या दक्षिणेस लेण्यांची व्यवस्था आहे ज्यामध्ये गणेश मंदिर आहे.
गडाच्या माथ्यावरून पूर्वी छुप्या बोगद्याने किंवा रस्त्यांनी जोडलेले इतर जवळपासचे किल्ले सहज दिसतात. अशा प्रकारे आपण कल्पना करू शकतो की शिवाजी महराजांनी त्यांच्या इतर गडांवर चालू असलेल्या युद्धाशी पूर्ण समता कशी राखली.
१७१६ ते १८२० पर्यंत हे ठिकाण मराठा साम्राज्याच्या ताब्यात होते. १८२०-१९४७ पासून ही जागा ब्रिटीश राजवटीत आली आणि १९४७ नंतर आजतागायत ती जागा भारत सरकारच्या ताब्यात आहे. ते १६३० मध्ये शहाजी राजे यांनी बांधले होते. गुहा, दगडी बांधकाम आणि पाण्याची व्यवस्था यावरून वस्तीची उपस्थिती ओळखता येते. असे मानले जाते की पहिल्या शतकात त्यांच्या राजवटीत बौद्धांचे वर्चस्व होते असे मानले जाते की शिवनेरी हे मुळात यादव आणि देवगिरी यांच्या ताब्यात होते आणि तिथूनच हे नाव पडले.
१६७३ मध्ये किल्ल्याला भेट देणारा इंग्रज प्रवासी फ्रेज याच्या अहवालानुसार, किल्ल्यावर एकेकाळी मुस्लिम आणि नंतर ब्राह्मण असलेल्या व्यक्तीचे राज्य होते. मुघलांची सत्ता फार काळ टिकली नाही आणि त्यामुळे मराठ्यांनी किल्ला हिरावून घेतला.
चारही बाजूंनी उंच खडकाळ प्रदेशाने किल्ला संरक्षित केलेला दिसतो. शिवनेरी किल्ल्याच्या आत, शिवाई देवीचे एक लहान मंदिर आहे, ज्यावरून ह्या किल्याच्या वास्तूला शिवनेरी हे नाव पडले. किल्ल्याच्या मध्यभागी आपण पाण्याचे तळे पाहू शकतो. किल्ल्याच्या दक्षिण भागात आपण शिवाजी महाराज आणि त्यांची आई जिजाबाई यांचे पुतळे देखील पाहू शकतो. तसेच किल्ल्यातील गंगा आणि यमुना हे दोन पाण्याचे झरे बारमाही आहेत.
शिवनेरी किल्ला हा मुंबई आणि पुणे या दोन्ही ठिकाणाहून एक छान सहलीचा पर्याय आहे. शिवनेरीपासून माळशेज घाट फक्त २८ किमीवर आहे. MSRTC महाराष्ट्रातील प्रमुख शहरांमधून या शहरासाठी व्होल्वो बस सेवा देखील चालवते.
तर मित्रांनो आजच्या ह्या लेखात आपण शिवनेरी किल्याबद्दल जी काही माहिती पाहिली ती तुम्हाला कशी वाटली ते आम्हाला नक्की कमेंट करून कळवा.
धन्यवाद!!!
