Pratapgarh Fort Information In Marathi नमस्कार मित्रांनो आजच्या लेखात आपण प्रतापगड ह्या किल्याबद्दल माहिती पाहणार आहोत. तर सुरवात करूयात आजच्या ह्या लेखाला.
प्रतापगड किल्याची संपूर्ण माहिती Pratapgarh Fort Information In Marathi
छत्रपती शिवाजी महाराजांनी नीरा आणि कोयना नद्यांच्या काठावर आपले राज्य वाढवले होते. आपल्या राज्याच्या या भागाचे रक्षण करण्यासाठी त्यांना एक सुसज्ज किल्ला हवा होता. या किल्ल्याला प्रतापगड असे नाव देण्यात आले. इतिहासातील नोंदीनुसार, प्रतापगड किल्ला १६५७ साली बांधला गेला.
प्रतापगड उत्तर सातारा जिल्ह्यातील जावळी तालुक्यात महाबळेश्वरच्या पश्चिमेस ८ किलोमीटरवर आहे. पार आणि किनेश्वर शहरांमधला देपर्या नावाच्या डोंगरावर हा किल्ला बांधला आहे.
महाबळेश्वरहून महाडकडे जाताना कुमरोशी नावाचे ठिकाण लागते. तिथून अर्ध्या तासाचा प्रवास आहे. गड चढणे अवघड आहे. जावळी जंगल नावाच्या परिसरात हा किल्ला आहे. सुप्रसिद्ध कवी गोविंद यांनी किल्ले प्रतापगडाच्या आजूबाजूच्या वातावरणाचे अतिशय सुगम शब्दात वर्णन केले आहे.
प्रतापगडावरील प्रेक्षणीय स्थळे:
गडाच्या पायथ्याशी डावीकडे एक वाट जाते. हा फलक दर्गा शरीफचा रस्ता दाखवतो. याच ठिकाणी अफजलखानची कबर आहे. या किल्ल्याला एकच मुख्य दरवाजा आहे. त्याच्या खाली एक ओढा आहे जो उतारावरून पावसाचे पाणी वाहून नेतो. काही पायऱ्या चढून गेल्यावर दरवाजापर्यंत पोहोचता येते. या दरवाजाच्या आत बुरुज आहेत ज्याचा उपयोग मुख्य दरवाजाचे रक्षण करणारे सैनिक करत होते. वर्तुळाच्या ३/४ भागात फिरून हा बुरुज दिसतो.
इतिहासानुसार छत्रपती शिवाजी महाराजांनी अफझलखानचा विश्वासघात केल्यावर त्याचा वध केला तेव्हा शिवाजी महाराजांचे मर्दानी सेनापती संभाजी कावजी यांनी या बुरुजाखाली त्याचे मस्तक गाडले होते. नगारखान्याची खिडकी (ज्या ठिकाणी ढोल वाजवले जातात) उघडली असता देवीच्या मूर्तीचे दर्शन घडते.
या देवीबद्दल एक कथा अशी आहे की, श्री शिवाजी महाराजांनी देवीच्या समोर सनई-चौघडा (एक प्रकारचा धार्मिक नाद) वाजवण्याचा विधी सुरू केला होता. हडप हे आडनाव असलेले पुजारी नैवेद्य (विधीपरंपरेतील पूजेचा भाग म्हणून देवतेला अर्पण केलेले अन्न) आणि पंचामृत (दूध, दही, मध, साखर आणि शुद्ध तूप यांचे मिश्रण) अर्पण करण्यासाठी नियुक्त केले होते. देवी भवानीच्या या मंदिरात सभामंडप ( गर्भगृहासमोरील सभामंडप) आणि नगरखाना यांचा समावेश होतो.
मंदिरापासून १००-२०० पायऱ्या चढून गेल्यावर एक छोटा दरवाजा आहे, जो किल्ल्याचे प्रवेशद्वार आहे. समोर चौकोनी गच्ची आहे. हवाई दृश्यातून प्रतापगड किल्ला फुलपाखरासारखा दिसतो. त्याची लांबी १४०० फूट आणि रुंदी ४०० फूट आहे. त्याची एक अनोखी तटबंदी आहे. उत्तर-पश्चिमेकडील प्रदेशांची उंची ८०० फुटांपेक्षा जास्त आहे. गडाच्या ईशान्य दिशेला पाण्याच्या दोन टाकी आहेत. येथून कोयना खोऱ्याचे विहंगम दृश्य पाहता येते.
प्रतापगडाचा इतिहास:
१६५७ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराज विजापूरच्या राज्यकर्त्यांसाठी सहन करण्याइतके शक्तिशाली झाले. त्यांची ताकद वाढत होती. ते वेळोवेळी विजापूर राज्यातील नवीन प्रांत जिंकत असे. शिवाजी महाराजांना रोखण्यासाठी अफझलखानची नियुक्ती करण्यात आली, परंतु शिवाजी महाराजांनी युक्तीने त्यांची हत्या केली.
या घटनेची इतिहासात मोठ्या तपशिलात नोंद आहे. अफजलखानची कबर आजही तेथे आहे. ही कबर झाडांच्या मध्यभागी असलेल्या उताराच्या तिसऱ्या टप्प्यावर समतल जमिनीवर बांधली आहे. प्रतापगड किल्ला निसर्ग सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध आहे.
प्रतापगड किल्ल्याचा दुसरा सर्वात महत्वाचा पैलू म्हणजे अफजलखानचा वध. अफझलखानाने छत्रपती शिवाजी महाराजांना गडाच्या पायथ्याशी भेटायला बोलावले तेव्हा त्याने विश्वासघाताने छत्रपती शिवाजी महाराजांना मारण्याचा प्रयत्न केला. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी पोट कापून आतडे काढून त्याची हत्या केली.
अफजलखानचा अंगरक्षक सय्यद बंडा याने छत्रपती शिवाजी महाराजांना तलवारीचा धाक दाखवून ठार मारण्याचा प्रयत्न केला. परंतु महाराजांचा सुरक्षारक्षक, जिवा महाला हा प्रयत्न हाणून पाडण्यासाठी पुरेसा सतर्क होता आणि सय्यद बंडाचा त्याने वध केला. त्यामुळे “जिवा होता, ज्याने शिवाला वाचवले” हा वाक्प्रचार रूढ झाला आणि या किल्ल्याच्या इतिहासात अजरामर झाला. जावळीच्या जंगलात लपून बसलेल्या महाराजांच्या फौजेने अफजलखानच्या १५०० सैनिकांना पळवून लावले.
प्रतापगडावर कसे जायचे:
प्रतापगड किल्ल्यावर जाण्यासाठी दोन मार्ग आहेत. एक महाड-पोलादपूर मार्गे आणि दुसरा वाई-महाबळेश्वर मार्गे. कुंभरेशी किंवा वड नावाच्या छोट्याशा गावात दोन्ही बाजूने जाता येते. आग्नेय दिशेला पार नावाचे गाव आहे.
प्रतापगड किल्ला त्वरित तथ्ये:
| ठिकाण | सातारा जिल्हा, महाराष्ट्र(भारत) |
| बांधण्याचे वर्ष | १६५७ |
| प्रकार | किल्ला |
प्रतापगड किल्ल्याचा आढावा:
प्रतापगड किल्ला हा भारतीय महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यात असलेला एक प्राचीन किल्ला आहे. प्रतापगड किल्ला “शूर किल्ला” म्हणूनही ओळखला जातो आणि हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा किल्ला आहे. हा किल्ला मराठा साम्राज्याचे संस्थापक आणि भारताचे महान योद्धे शिवाजी महाराज यांनी जिंकलेल्या किल्ल्यांपैकी एक आहे. मुघल सम्राट औरंगजेबाला आपल्या शौर्याने नतमस्तक करणाऱ्या देशाच्या शूरवीरांमध्ये वीर शिवाजी महाराजांचे नाव घेतले जाते.
हा ऐतिहासिक किल्ला महान योद्धा छत्रपती शिवाजी महाराज यांनी बांधला होता, जो १६५६ मध्ये पूर्ण झाला. प्रतापगड किल्ला शूर योद्धा शिवाजी महाराजांच्या शौर्याची कथा सांगतो. १६५६ या वर्षी १० नोव्हेंबरला या किल्ल्यावर छत्रपती शिवाजी आणि अफजलखान यांच्यात युद्ध झाले. १८१८ साली इंग्रजांशी झालेल्या तिसऱ्या युद्धात मराठा साम्राज्याचे मोठे नुकसान झाले आणि प्रतापगड किल्लाही त्यांनी गमावला.
प्रतापगड किल्ला मनोरंजक तथ्ये:
- छत्रपती शिवाजी महाराजांनी नीरा आणि कोयना नद्यांच्या काठाचे आणि पार खिंडीचे संरक्षण करण्यासाठी हा किल्ला बांधला होता.
- समुद्रापासून १००० मीटर उंचीवर असलेल्या या किल्ल्याच्या उत्तर-पश्चिमेस भगवान शिवाचे मंदिर देखील स्थापित आहे.
- या किल्ल्याला खालचा किल्ला आणि वरचा किल्ला असे दोन भागात विभागता येईल.
- वरचा किल्ला डोंगराच्या माथ्यावर बांधला होता. हे अंदाजे चौरस आहे आणि प्रत्येक बाजू १८० मीटर लांब आहे. येथे महादेवाच्या मंदिरासह अनेक कायमस्वरूपी इमारती आहेत. हे किल्ल्याच्या उत्तर-पश्चिमेस स्थित आहे.
- १६६१ मध्ये शिवाजी महाराजांना तुळजापूर येथील भवानी देवीच्या मंदिराचे दर्शन घेता आले नाही, म्हणून त्यांनी किल्ल्यात मातेचे मंदिर बांधण्याचा निर्णय घेतला. हे मंदिर खालच्या गडाच्या पूर्वेला आहे. हे मंदिर दगडापासून बनवलेले असून माँ कालीची दगडी मूर्ती आहे.
- मंदिराच्या इमारतीचे मूळ बांधकामानंतर नूतनीकरण करण्यात आले आहे, तर मूळ सभामंडपात ५०′ उंच, ३०′ रुंद आणि १२′ उंच लाकडी खांब होते.
- हा किल्ल्याच्या आग्नेयेला वसलेला आहे, जो १० ते १२ मीटर उंच बुरुज आणि बुरुजांनी बनलेला आहे.
- सध्या हा किल्ला माजी सातारा संस्थानाचे उत्तराधिकारी उदयराजे भोसले यांच्या मालकीचा आहे.
- किल्ल्याच्या आग्नेय भागात अफझलखानाची कबर देखील आहे, जी किल्ल्याचे मुख्य आकर्षण आहे.
- १६५९ मध्ये शिवाजी महाराजांनी अफझलखानावर पहिला विजय मिळविलेल्या या किल्ल्यावर हा विजय मराठा साम्राज्याचा पाया मानला जातो.
- समुद्रसपाटीपासून उंचावर वसलेला हा किल्ला पर्यटकांमध्ये ट्रेकिंगसाठी खूप लोकप्रिय आहे. ट्रेक दरम्यान, आपण चहूबाजूंनी व्यापलेल्या हिरवाईचा आनंद घेऊ शकता.
- किल्ला सातारा शहरापासून २० किमी अंतरावर आहे, महाबळेश्वरपासून सुमारे २५ किमी अंतरावर आहे. आणि समुद्रसपाटीपासून १०८० मीटर अंतरावर आहे.
- तुम्ही सरकारी खाजगी बसने महाबळेश्वरला सहज पोहोचू शकता, ज्याचे भाडे रु. ७५ ते रु. २५० आहे. येथून तुम्ही टेम्पो किंवा ऑटो-रिक्षाने किल्ल्यावर पोहोचू शकता.
तर मित्रांनो आजच्या ह्या लेखात आपण प्रतापगड किल्याबद्दल जी काही माहिती पाहिली ती तुम्हाला कशी वाटली ते आम्हाला नक्की कमेंट करून कळवा.
धन्यवाद!!!
